Resim Yasağının Mahiyeti ve Çerçevesi-2

Ebubekir Sifil2006, 2006 Yılı, Gazete Yazıları, Mayıs 2006, Mayıs Ayı 2006 OS, Okuyucu Soruları

Yazının hemen başında bir tesbiti kaydedelim: Konusunu cansız veya hareketsiz varlık ve nesnelerin oluşturduğu “manzara” yahut “natürmort” tarzı resimlerin haram olmadığında ittifak vardır.[1]Sa’dî Ebû Ceyb, Mevsû’atu’l-İcmâ’, II, 667. Burada nakledildiğine göre Sadece Tabiun’dan Mücâhid bu tür resmin mekruh olduğunu söylemiştir. Dolayısıyla burada sözünü edeceğimiz resim ve heykel, insan, hayvan gibi canlı/zî-ruh varlıklarla sınırlı olacaktır.

Efendimiz (s.a.v)’den, resim ve heykel yapımını kötüleyen/yasaklayan birçok sahih hadis rivayet edilmiştir. Bunları şu şekilde gruplandırabiliriz:

  1. Resim ve heykel yapanlara ahirette azap edileceğini ifade eden hadisler.
  2. Meleklerin, içinde köpek ve resim bulunan eve girmeyeceğini bildiren hadisler.[2]Resim ve heykel konusundaki rivayetleri toplu olarak görmek için bkz. Ali el-Karî, Mirkâtu’l-Mefâtîh, VIII, 265 vd.

Bu rivayetlerden hareketle Dört Mezhep fukahası canlı/zî-ruh varlıkların heykelinin, biblosunun vs. yapılmasının haram olduğu hükmünde birleşmiştir. Duvara, kumaşa, tuvale, sayfalara vb. nakış veya resmetmek, dokumak vb. bir şekilde yapılan canlı/zî-ruh varlıklara ait resimler de Hanefî, Şâfiî ve Hanbelî uleması tarafından haram olarak nitelendirilmiştir. Malikîler’in çoğunluğu bunun mekruh olduğunu söylerken, diğerleri cevazına hükmetmiştir.[3]Muhammed Takî el-Osmânî, Tekmiletu Fethi’l-Mülhim, IV, 159.

Konuyla ilgili bazı çalışmalarda[4]Mesela bkz. Muhammed el-Habeş, Ahkâmu’t-Tasvîr, 26. resim/heykel yapmanın haramlığı hükmünün, “Allah Teala’nın yaratmasına benzetme”ye ve bir de cahiliye şirkinin temel unsuru olan resim/heykel/put algısının yeniden canlanmasının önüne geçme amacına bağlandığı görülmektedir.

Ancak söylemek gerekir ki, bu illetlerden sadece ilki bir kısım hadislerde açıkça belirtilmiştir. İkincisine ise belki “hikmet” demek daha doğru olur. O da nassen (açıkça) belirtilmediği için zan ve tahmine dayalı bir tesbit olmaktan öteye geçmez. Öte yandan söz konusu illet/hikmet tesbitini, bahse konu hadislerden sadece bir kısmı için gündeme getirebiliriz. Diğer bir kısmı için ise bu mümkün olmamaktadır. Mesela meleklerin, içinde köpek ve resim bulunan evlere girmemesini ne mezkûr illet ile, ne de mezkûr hikmet ile açıklamak mümkündür!

Bu durumda şunu söylemek yanlış olmayacaktır: Söz konusu haramlık hükmünün muhatabı evvelemirde, resim/heykel yaparken “yarattığını” iddia ve vehmedenlerdir. Bunda şüphe yok.

İkinci olarak, çocuklara mahsus olarak yapılan oyuncaklar, her ne surette olursa olsun haram değildir. Hz. Peygamber (s.a.v)’in, Hz. Aişe (r.anha) validemizin oyuncak bebeklerini gördüğü zaman onlarla oynamasını onaylaması bu hükmün delilini oluşturmaktadır.[5]el-Buhârî, “Edeb”, 81; Ebû Dâvûd, “Edeb”, 65.

Heykellerin başsız veya karın bölgesi oyuk bir surette yapılmış olanlarının cevazı da mezhep uleması tarafından dile getirilmiştir.[6]el-Cezîrî, Kitâbu’l-Fıkh ale’l-Mezâhibi’l-Erba’a, IV, 40. Burada önemli olan, canlının resminin, eksik olduğu takdirde yaşaması mümkün olmayan azalarından soyutlanarak yapılmasıdır. Buna da Cebrail (a.s)’ın, Hz. Peygamber (s.a.v)’in bulunduğu bir mekânda mevcut resimlerin baş kısmını koparmasını istemesi ile istidlal edilmiştir.[7]et-Tahâvî, Şerhu Ma’âni’l-Âsâr, IV, 287.

Devam edecek.

Milli Gazete – 29 Mayıs 2006

Kaynakça/Dipnot

Kaynakça/Dipnot
1 Sa’dî Ebû Ceyb, Mevsû’atu’l-İcmâ’, II, 667. Burada nakledildiğine göre Sadece Tabiun’dan Mücâhid bu tür resmin mekruh olduğunu söylemiştir.
2 Resim ve heykel konusundaki rivayetleri toplu olarak görmek için bkz. Ali el-Karî, Mirkâtu’l-Mefâtîh, VIII, 265 vd.
3 Muhammed Takî el-Osmânî, Tekmiletu Fethi’l-Mülhim, IV, 159.
4 Mesela bkz. Muhammed el-Habeş, Ahkâmu’t-Tasvîr, 26.
5 el-Buhârî, “Edeb”, 81; Ebû Dâvûd, “Edeb”, 65.
6 el-Cezîrî, Kitâbu’l-Fıkh ale’l-Mezâhibi’l-Erba’a, IV, 40.
7 et-Tahâvî, Şerhu Ma’âni’l-Âsâr, IV, 287.