- el-Hesyemî’nin Mecmau’z-Zevâid‘inin ne maksatla tasnif edilmiş nasıl bir eser olduğunu, Hadis sahasıyla az-çok iştigal etmiş herkes bilir. Ahmed b. Hanbel, Ebû Ya’lâ ve el-Bezzâr’ın Müsned‘leri ile et-Taberânî’nin üç Mu’cem‘inde bulunup da Kütüb-i Sitte‘de yer almayan rivayetleri bir araya toplamak maksadıyla oluşturulan ve “zevâid” literatürüne şüphesiz en muazzam katkıyı yapmış bulunan bu eseri, “rivayet adına eline geçen her şeyi içine alan” diye nitelendiren İslamoğlu (Üç Muhammed, 94) bunun tek istisnası olsa gerektir.
Ne ki burada üzerinde duracağım asıl nokta bu değil. Çünkü İslamoğlu’nun, bu eserde el-Heysemî’nin bir senet hakkındaki değerlendirmesini aktarırken yaptığı tercüme hatası, Mecmau’z-Zevâid hakkındaki bilgi eksikliğinden kaynaklanan mezkûr değerlendirmeyi gölgede bırakacak nitelikte.
el-Heysemî, bu eserinde (VIII, 270) zikrettiği bir et-Taberânî rivayetinin senedi hakkında –adeti olduğu üzere– kısa bir değerlendirme yapmış ve “Ve lem era fî isnâdihî men ucmi’a alâ da’fihî” demiş.
İslamoğlu bu cümleyi şöyle çevirmiş: “Zaafı üzerinde sözbirliği dışında isnadı hakkında bir şey görmedim.” (Üç Muhammed, 95) Buradan anlaşılan şu: el-Heysemî’nin bahse konu isnadın durumu hakkında ulaşabildiği yegâne bilgi, cerh-ta’dil otoritelerinin, bu isnadın zayıf olduğu noktasındaki ittifakıdır.
Oysa yukarıda okunuşunu verdiğim orijinal ifadenin doğru çevirisi şöyle olmalıdır: “Bu rivayetin isnadında, zayıflığı konusunda görüş birliği edilmiş bir kimse görmedim.”
el-Heysemî’nin bu değerlendirmesi, hadisin senedindeki ravilerden birkaçı hakkında birtakım cerh ifadeleri olsa da, konunun otoritelerinin bu noktada görüş birliği halinde olmadığını belirtmekle, bir anlamda hadisi “tahsin”e yönelik iken, İslamoğlu’nun tercümesi, görüldüğü gibi durumu tersine çevirmiştir.
- “Hadislerin Tekrarsız Kaç Adet Olduğuna Dair Görüşler başlığı altında İslamoğlu şöyle diyor: “1 İbn Hacer, en-Nüket ala İbni’s-Salah‘da der ki (s.992): Ebu Cafer Muhammed b. Hüseyin el-Bağdadi kendisine ait et-Temyiz adlı kitapta Şu’be, es-Sevrî, Yahya b. Said el-Kattan, İbnu’l-Mehdi ve Ahmet b. Hanbel’den aktarır: Rasulullah’a isnat edilen hadislerin tamamının sayısı (yani tekrarsız, sahih olarak) 404.000’dir…” (Üç Muhammed, 196)
Oysa İbn Hacer’in burada zikrettiği rakam 4.400 (dörtbin dörtyüz)’dür.
“Ebu Davud, İbn Mübarek’ten: Nebi’den nakledilen sünnetlerin tamamı yaklaşık 900 hadistir. Kendisine “Ebu Yusuf 1.100’dür diyor?” diye soruldu. İbn Mübarek şöyle cevap verdi: “Ebu Yusuf, şuradan başlar, zayıf hadisin de içinde olduğu şuraya kadar alır” dedi…” (Üç Muhammed, 196-7)
Son cümlenin doğru çevirisi şöyle olmalı: “Ebu Yusuf zayıf hadis türünden o belalı rivayetleri şuradan buradan alır (kaynağına dikkat etmez).” (el-Kevserî merhum, Risâletu Ebî Dâvûd‘un bir diğer yazma nüshasında bu ifadenin şöyle yer aldığını belirtir: “Ebu Yusuf o belalı rivayetleri şuradan buradan alır. İbnu’l-Mübârek bu sözüyle zayıf hadisleri kasdetmiştir.”)
(Ebû Dâvûd’un İbnu’l-Mübârek’ten aktardığı bu ifade üzerinde gerekirse daha sonra dururuz.)
(Devam edecek)
Milli Gazete – 22 Şubat 2003