Bir okuyucum, tevessül meselesiyle ilgili sorusu zımnında, bu meseleyle ilişkilendirilmiş iki rivayetin durumunu soruyor: “Alimler peygamberlerin varisleridir” ve “Ümmetimin alimleri İsrailoğulları’nın peygamberleri gibidir.”

Halk arasında yaygın olan ve kitaplarda da sıkça zikredildiği görülen bu iki hadis hakkında söyleyebileceklerim şunlar:

1. “Alimler peygamberlerin varisleridir” hadisi: Ebû Dâvûd, et-Tirmizî, İbn Mâce, Ahmed b. Hanbel, İbn Hibbân, ed-Dârimî ve daha başkaları tarafından rivayet edilmiş olan uzun bir rivayetin bir parçasıdır.^[1]Ebû Dâvûd, “İlim”, 1; et-Tirmizî, “İlim”, 19; “İbn Mâce, “Mukaddime”, 17; ed-Dârimî, “Mukaddime”, 32; Ahmed b. Hanbel, V, 196; İbn … Continue reading el-Aynî bu rivayetin birçok zaafını ve senediyle ilgili 8 kusuru (ızdırab) zikretmiştir.^[2]el-Aynî, Umdetu’l-Karî, II, 40. Senedindeki bu kusurlar sebebiyle İbn Hacer de ed-Dârekutnî’nin bu rivayeti taz’if ettiğini (zayıf addettiğini) belirterek rivayetin isnadındaki ızdıraba dikkat çekmiştir.^[3]İbn Hacer, (et-) Telhîsu’l-Habîr, III, 338.

Ancak rivayet hakkında söylenenler bunlardan ibaret değildir. el-Aynî, yukarıda belirttiğim hususları sıraladıktan sonra İbn Hibbân’ın bu rivayeti Sahîh’inde zikretmekle sıhhatine kail olduğunu, ayrıca Kitâbu’d-Du’afâ’da zikrettiğini ve ardından, “Salih senetlerle rivayet edilmiştir” dediğini belirtir. Gerçekten de İbn Hibbân Sahîh’inde bu rivayeti zikrettikten sonra yaptığı kısa yorumda, “… Görmez misin ki O (s.a.v), “Alimler peygamberlerin varisleridir” demiştir?…” ifadesini kullanmak suretiyle onun sıhhatine kail olduğunu izhar etmiştir. İbn Hacer Fethu’l-Bârî’de, et-Telhîsu’l-Habîr’deki ihtisarın aksine bizi daha cömertçe bilgilendirir ve İbn Hibbân’ın bu rivayeti tashih ederek (sahih olduğunu belirterek) naklettiğini söyler.^[4]İbn Hacer, Fethu’l-Bârî, I, 160.

Söz konusu rivayetin durumunu belki de en iyi es-Sehâvî özetlemiştir. O şöyle der: “Bu rivayeti İbn Hibbân, el-Hâkim ve daha başkaları sahihlemiş, Hamza el-Kettânî^[5]el-Makâsıdu’l-Hasene’nin benim elimdeki nüshasında bu şekildedir. Doğrusu “el-Kinânî” olacak. hasen olduğunu belirtmiş, başkaları ise senedindeki ızdırab sebebiyle taz’if etmişlerdir. Ne var ki bu rivayetin, kendileriyle kuvvet bulduğu şahitleri (anlam olarak onu destekleyen başka rivayetler) vardır. Bu sebeple hocamız (İbn Hacer), “Onun, bir aslı olduğunu ortaya koyan birçok tariki (rivayet yolu ve senedi) vardır” demiştir.”^[6]es-Sehâvî, el-Makâsıdu’l-Hasene, 286. İbn Hacer bu sözü, Fethu’l-Bârî’nin dipnotta zikrettiğim yerinde söylemiş, ilave olarak da İmam el-Buhârî’nin “Alimler peygamberlerin varisleridir” ifadesini bab başlığında zikretmesinin^[7]el-Buhârî, “İlim”, 10. bu rivayetin bir aslı bulunduğunu iş’ar ettiğine dikkat çekmiştir.

Söz konusu rivayetin, farklı metinler içinde ortak cümlecik olarak nakledilmiş olmasından ve anlam olarak başka rivayetler tarafından desteklenmesinden olsa gerek ki, el-Irâkî’ye “Ümmetimin alimleri, İsrailoğulları’nın peygamberleri gibidir” şeklindeki rivayetin sıhhat durumu sorulduğunda şöyle cevap vermiştir: “Tam olarak bu ifadelerle aslı ve isnadı yoktur. “Alimler peygamberlerin varisleridir” hadisi bizi o rivayetten müstağni kılmaktadır. Zira bu hadis sahihtir.”^[8]el-Münâvî, Feydu’l-Kadîr, IV, 384.

Milli Gazete – 12 Mart 2006