Hocanın zikrettiği ikinci rivayet şöyle: “Cebrail’e insanlarda ululuğun, önderliğin neyle olduğunu sordum: ‘Akılla’ dedi.”Bu rivayete kaynak olarak el-Münâvî‘nin “Künûzu’l-Hakâik“ini gösteren Hocanın bu rivayetin durumu hakkında da uyarılması gerekiyor. Zira “Firdevsu’l-Ahbâr” sahibinin senetsiz olarak zikrettiği (II, 443) ve aslı Dâvûd b. el-Muhabber‘in “Kitâbu’l-Akl“ında geçen bu rivayet “uydurma“dır.

İbn Arrâk, bu rivayetin daha uzun bir varyantını şöyle zikreder: “Ömer b. el-Hattâb, Temîm ed-Dârî‘ye, “Sü’düd (şeref ve şan yüceliği, önderlik) nedir?” diye sordu. O, “Akıldır” diye cevap verdi. Bunun üzerine Ömer b. el-Hattâb şöyle mukabele etti: “Doğru söyledin.

Ben bunu tıpkı sana sorduğum gibi Hz. Peygamber (s.a.v)’e de sordum, şöyle buyurdu: “Cibrîl’e, “İnsanlar arasında sü’düd nedir?” diye sordum, “Akıldır” dedi.” (“İbn Arrâk, “Tenzîhu’ş-Şerî’a“, I, 214)İbn Arrâk bu rivayeti, akıl konusundaki rivayetler zımnında zikretmiş, rivayetlerin zikrine geçmeden önce de şöyle demiştir: “Akıl konusundaki hadisler. Bunları Dâvûd b. el-Muhabber, “Kitâbu’l-Akl“da tahriç etmiştir.

Bu rivayetleri bu zat tarikiyle el-Hâris b. Ebî Üsâme de “Müsned“inde rivayet etmiştir. Hafız İbn Hacer‘in de “el-Matâlibu’l-Âliye“de dediği gibi bu rivayetlerin tümü uydurmadır.” Gerçekten de İbn Hacer, adı geçen eserinde (III, 13), aralarında bu rivayetin de bulunduğu “akıl hadisleri”ni zikrettiği faslın bir arabaşlığını şöyle koymuştur: Dâvûd b. el-Muhabber‘in “Kitâbu’l-Akl“ından (konuyla ilgili rivayetler).

Bunları el-Hâris b. Ebî Üsâme, “Müsned“ine almıştır ki, hepsi uydurmadır, aralarında sabit olan herhangi bir rivayet yoktur.” Dâvûd b. el-Muhabber‘in “Kitâbu’l-Akl“ı hakkında ilgi çekici bir malumatı daha zikrederek diğer rivayete geçeceğim: Burhânuddîn el-Halebî, “el-Keşfu’l-Hasîs“de (113 vd.) şöyle der: “Dâvûd b. el-Muhabber b. Kahzem Ebû Süleyman el-Basrî… “Kitâbu’l-Akl” (adlı eserin) sahibi…

Keşke bu kitabı hiç kaleme almamış olsaydı.”Abdülganî b. Sa’îd, ed-Dârekutnî‘nin şöyle dediğini nakletmiştir: “Kitâbu’l-Akl‘ı Meysere b. Abdirabbih kaleme almıştır. Sonra Meysere‘den onu Dâvûd b. el-Muhabber çalmış ve Meysere‘nin zikrettiği senetlere başka senetler karıştırmıştır. Mezkûr kitabı ondan Abdülazîz b. Ebî Recâ, ondan da Süleyman b. İsa es-Siczî aşırmıştır…”Hocanın, yine el-Münâvî‘yi referans göstererek verdiği “Akıllıca hareket etmek her iki alemde de işlerin en ulusudur” şeklindeki rivayet de İbn Hacer tarafından “el-Matâlib“de (III, 21), mezkûr Dâvûd b. el-Muhabber‘in merviyyatı arasında zikredilmiş.

Dolayısıyla hakkında fazla söz söylemeye hacet yok.İlkini bir önceki yazıda, diğer ikisini de bugün gördüğümüz bir rivayetlerin “Hz. Peygamber (s.a.v)’in hadisi” olarak nakledilmesi Hadis Usulü kriterlerine göre son derece yanlış bir tutumdur. (Bir önceki yazıda es-Süyûtî‘nin ilk rivayete “uydurma” değil de “zayıf” demesinin sebebini “Akıl sahipleri ile istişare edin ki doğruyu bulasınız” rivayetine bağlamıştım. Bu rivayetin de Dâvûd b. el-Muhabber‘in kitabında geçtiğini burada bir not olarak ekleyeyim.)

Milli Gazete – 13 Ocak 2005