Temel Hadis kaynaklarının hemen tamamında nakledilen bir rivayete göre Hz. Peygamber (s.a.v) bir bayram namazında  kadınlar  cemaatine özel olarak hitap etmiş ve şöyle buyurmuştur: “Aklı ve dini noksan olanlar içinde sizin kadar akıl sahiplerine galebe çalanını görmedim.” Orada bulunan kadınlardan dirayet sahibi birisi, buradaki “akıl ve din noksanlığı”ndan maksadın ne olduğunu sorunca Efendimiz (s.a.v) şöyle bir açıklama yapmıştır: “Akıl noksanlığı, iki kadının şahadetinin bir erkeğin şahadetine denk tutulmasıdır. Din noksanlığı ise (ay hali sebebiyle) Ramazan’da oruç tutmamanız ve (yine bu sebeple) bazı günler namaz kılmamanızdır.”

el-Buhârî, Müslim, Ebû Dâvûd, et-Tirmizî, İbn Mâce, Ahmed b. Hanbel, İbn Hibbân, İbn Huzeyme, Ebû Ya’lâ, el-Bezzâr ve daha başkaları tarafından nakledilen bu hadise, kadınları aşağıladığı gerekçesiyle itiraz ediliyor.

Evvela şunu belirtelim ki,  bu hadisin yukarıda birkaçının ismini verdiğim Hadis imamları tarafından nakledilen varyantlarında, mana ile rivayet edildiğini gösteren önemli bir nüans var. Şöyle ki: Hadisin bazı varyantlarında Efendimiz (s.a.v)’in, “akıl ve din noksanlığı”nı açıklarken kullandığı ifade şu tarzda veriliyor: “İki kadının şahitliği bir erkeğinkine denk tutulmuştur. Bu onların aklının eksikliğindendir. Ay hali durumunda namazı ve orucu bırakmaları da dinlerinin eksikliği sebebiyledir.” el-Buhârî, Ahmed b. Hanbel, Ebû Ya’lâ, el-Bezzâr ve İbn Mâce, hadisin lafızlarını aşağı yukarı böyle nakletmiş. Yukarıda isimlerini saydığım –bunlar dışındaki– Hadis imamları ise Efendimiz (s.a.v)’in açıklamasını benim yukarıda naklettiğim şekil ile örtüşen lafızlarla aktarmışlar. Hatta Ahmed b. Hanbel ve Ebû Ya’lâ’nın zikrettiği bazı varyantlar da bu şekilde.

Bu durum neyi ifade eder? diyeceksiniz. Benim önemsediğim nokta şurası: Hadisin, “Sizin aklınız ve dininiz eksiktir. Zira iki kadının şahitliği bir erkeğinkine denktir ve ay halinde namazı ve orucu bırakıyorsunuz” tarzında anlaşılmasına yol açan birkaç varyantı esas alırsak ortaya şöyle bir sonuç çıkar: Esasen kadınların aklı ve dini eksiktir. Efendimiz (s.a.v) da burada bunun göstergelerinden olarak şahitlik ve ay hali durumunu zikretmiştir. Bu iki durum dışında da kadınların aklen ve dinen eksik olduğunu söylememiz gerekir.

Ancak bana göre doğru olan, hadisi, varyantların ezici çoğunluğunda aktarılan lafızları esas alarak şöyle anlamaktır: Kadınlar, Efendimiz (s.a.v)’in ifadesinde geçen “akıl ve din eksikliği”nin ne olduğunu sorunca Efendimiz bu ifadeden kastını şöyle açıklıyor: Onların aklının eksik olması, iki kadının şahitliğinin bir erkeğinkine denk olmasından; dininin eksik olması da ay halinde namazı ve orucu bırakmasından ibarettir. Yani Efendimiz (s.a.v) burada kadınları mutlak olarak “akıl ve din eksikliği” ile tavsif etmemiş, bu ifadesinin, münhasıran şahitlik ve ay hali durumlarını anlatmak üzere kullanıldığını izah etmiştir. Bir başka deyişle, söz konusu hadisi, “Ay halinde namazı ve orucu bırakmanız dininizin eksik olmasından ve iki kadının şahitliğinin bir erkeğinkine denk olması da aklınızın eksikliğinden dolayıdır” şeklinde değil de şöyle anlamak bana göre daha doğru: “Sizi “aklı noksan” olarak tavsif etmemin anlamı, iki kadının şahitliğinin bir erkeğinkine denk olması; “dini noksan” olarak tavsif etmemin sebebi de ay halinde namazı ve orucu bırakmanızdır.”

Hadislerde bu duruma benzetilebilecek başka örnekler de mevcuttur. Gelecek yazılarda bu konu üzerinde durmaya devam edeceğim.

Haziran 2002 – Milli Gazete