İslam Dünyası’nda Batılılar tarafından gerçekleştirilen sömürü ve işgal politikaları/uygulamaları, Müslümanların sadece topraklarını ve yeraltı-yerüstü zenginliklerini değil, aynı zamanda hafızalarını ve reflekslerini de tahrip etti. Birkaç asırdır eşyaya ve olaylara Müslümanca nazar edemiyor; özellikle “modern” patenti taşıyan sistem, fikir, gelişme ve durumlara karşı nasıl tavır alacağımızı bir türlü kestiremiyoruz.

Hem “hafızası” hem de “refleksleri” tahrip edilmiş olan bir ümmetin, Batı’nın sömürü ve işgal politikalarına/uygulamalarına bilinçli ve sonuç getirici tepkiler göstermesini beklemek elbette fazlasıyla iyimserlik olurdu. İslam coğrafyasının bilhassa fiilî/kalıcı işgallere maruz kalan kesimlerinde ortaya çıkan “direniş” hareketlerinin –birkaç istisna dışında– tamamının ortak vasfı, ümmetin o muazzam tecrübesinden kopmuş bir zihin ve ruh halinin spontan dışa vurumları olarak ortaya çıkmış olmalarıdır. Gelenekleri yok, tarihî müktesebatı sağlıklı biçimde okuyacak mekanizmaları yok, sağlıklı ve dingin bir zihin yapısının üretimlerinden mahrumlar; acûl, tepkisel ve “kaba”lar…

Bu arızalı yapı sadece dışarıya Müslümanları “barbarlığın dilinden başkasını bilmeyen” bedeviler olarak göstermekle kalmıyor, aynı zamanda içeride de tam anlamıyla “züccaciye dükkânına girmiş fil” gibi hareket ediyor. Müslümanların tarihî tecrübe adına, ilim ve medeniyet adına, bedii zevk ve estetik adına bugüne kırık-dökük aktarabildiği ne varsa tamamını –hem zihinlerde hem de dış dünyada– büyü bir aymazlıkla tahrip ediyor.

Bu arızanın tarihî kökeni, akidenin tahkimi anlamında Usulüddîn; kalbî ve ruhî hayatın imarı anlamında Tasavvuf ve hayatın inşası anlamında Fıkıh formasyonlarından gereği gibi nasiplenememiş, fırsatını bulduğunda Ümmet’in ilim ve medeniyet kazanımlarını tahrip etmeyi “dinî bir vazife” bilen kaba zahirci bedevîlere dayanır. Tıpkı Şia gibi onlar da Ümmet’in zayıf anlarında ortaya çıkar ve kendilerine alan açmak için her türlü vahşeti sergilerler. Muhammed b. Abdilvehhâb hareketi, IŞİD/Boko Haram tecrübesinden önceki son örnekti. Oysa daha önceki yüzyıllarda Abbasî-Selçuklu-Osmanlı tecrübelerinde ve Endülüs örnekliğinde dünyanın tanıdığı Müslümanlık bu değildi. Anadolu’da, Orta Asya’da, Balkanlar’da,  Kuzey Afrika’da Endülüs’te insanlığın önüne koyduğumuz pratik bu değildi.

Oradan buraya nasıl savrulduk?

Usulüddîn, bizim ontolojimizi, Usul-i Fıkıh da epistemolojimizi ortaya koymuştu. Bunlar bizim hem “inşa edici”, hem de “muhafaza ve müdafaa edici” sistemlerimizdi. İbn Hacer el-Heytem’nin eserine^[1]et-Ta’arruf fi’ll-Asleyn ve’t-Tasavvuf. Bu eser bilahare İbn Allân tarafından et-Talattuf adıyla şerh edilmiştir. Matbudur. adını veren ve sacayaklarının üçüncüsünü oluşturan sistem Tasavvuf’tur. Bu ümmet tarih içinde ortaya koyduğu bütün üretimleri bu üçlü sacayağı üzerine bina etmiştir.

Bugün bu üçlü sacayağı dünyamızdan neredeyse tamamen çekilmiş, kendi gitmiş, adı kalmıştır. Var olanlar da  “üreten sistem” olarak değil, mevcudu tüketen yapılar olarak varlığını sürdürüyor. Yaşadığımız savrulmalara ilişkin kayda değer herhangi bir çözüm/mukabele üretemiyor durumda olmaları, bu sistemlerin Ümmet’in hayatında belirleyici olmaktan çoktan çıkmış olduğu gerçeğinin ifadesinden başka bir şey değildir.

Basitleştirerek söylersek, bir yerde Mezhep (hem itikadî, hem de fıkhî anlamda) ve Tasavvuf canlı sistemler olarak varsa,  orada İslam adına üretim var demektir. Orada Ümmet’in iradesi devrede demektir. Bunların olmadığı yerde Ümmet’in kaderini arızalı yapıların teslim alması kaçınılmazdır. Bakın o yapılara, mezhep ve tasavvuf karşıtlığı hepsinin ortak özelliğidir. Bu elbette tesadüf değil.

Zor olanı tercihten başka şansımız yok. Bunu ne kadar erken anlarsak, çözüme o kadar erken ulaşacağız.

Vahdet Gazetesi – 9 Ocak 2015