Soru sahibinin ifadesiyle “mezhepten İslam’a açılmak” mümkün müdür? Bu soruyu şöyle sormak da mümkün: Mezhepsiz bir İslam mümkün müdür?

Buradaki “mezhep” tabiriyle “itikadî mezheb”in kastedildiğini belirtelim ve şöyle bir genel tesbitte bulunalım: Mezhep meselesini hafife alanlar, mezhebi “İslam’ı sınırlayan” bir unsur olarak görenler ya da mezhebin gereksizliğini düşünenler aslında eşyanın tabiatına aykırı hareket ediyor. Şöyle:

“İtikad”ı, Din’de inanılması ve reddedilmesi gerekenler olarak tarif ettiğimizde şunu söylemiş oluyoruz: Din’in sahibi olan Allah Teala ve bu dini O’ndan aldığı yetki ve sorumluluk çerçevesinde insanlara tebliğ ve beyan eden Hz. Peygamber, neye nasıl inanmamız gerektiğini bize kesin bir şekilde bildirmiştir. Temel inanç unsurlarında herhangi bir belirsizlik, kapalılık, ihtimallilik söz konusu değildir. “Amentü esasları” dediğimiz bu inanç umdeleri, kendisini “mü’min” olarak tarif eden herkes tarafından kesin bir şekilde bilinmesi ve inanılması gereken hususlardır. Bunlardan bir tekinin bile inkârı ya da tereddütle karşılanması, kişiyi imanından eder. Ehl-i Sünnet’iyle Şia’sıyla bütün İslam fırkaları bu esaslara inanır ve inanılmasını zaruri görür.

Bir de bunlardan teferri eden hususlar vardır. Allah Teala’nın ahirette Mü’minler tarafından görülmesi meselesi buna örnek olarak zikredilebilir. Kabir azabı, Sırat, Mizan vb. hususların varlığına inanmak da böyledir. Bunlara inanan bir kimse, aslında bunların varlığını bize bildiren Kitap ve Sünnet nasslarına inancının bir göstergesi ve gereği olarak inanmaktadır. Bir başka ifadeyle bizler, bu ve benzeri hususlara, “Amentü esasları”ndan “Allah’a, Peygamber’e ve Kitab’a iman”ın tabii bir gereği, göstergesi ve açılımı olarak inanırız.

Bunlardan herhangi birinin inkârı iki durumda söz konusu olur:

1. Bunların varlığını bize haber veren bilgi kaynaklarının şayan-ı itimat olmadığına inanmakla.
2. Bu ve benzeri hususlarda söz konusu bilgi kaynaklarında yer alan bilgi ve haberlerin açık ve kesin olmadığına inanmakla.

İşte “mezhep” olgusu bu noktada karşımıza çıkmaktadır.

Bu gibi hususlar, “aslî iman umdeleri”ne taalluk ettiği, onlar hakkındaki kanaat ve inancı ele verdiği için önemlidir.

Bunların varlığını haber veren bilgi kaynaklarının şayan-ı itimat olmadığını söylemek, hadis ravilerinden başlayıp Sahabe’ye kadar uzanan bir dizi arızalı tutumu beraberinde getirir. Mu’tezilisiyle, şiisiyle, haricisi ve modernistiyle bid’at mezheplerin tamamı bu noktada ana gövdeden ayrılmış ve farklı mülahazalar ileri sürmüştür. Aynı sıralama içinde ele alacak olursak:

1. Bu noktada, bunların mezhebî mülahazalar olduğunu ve aşılması gerektiğini söylemek son derece boş ve anlamsızdır. Zira bir kısmını zikrettiğim bu meseleler ya vardır veya yoktur. Kur’an ve Hz. Peygamber (s.a.v) bunların varlığını ya haber vermiş veya vermemiştir. Ehl-i Sünnet, bu meseleler hakkındaki Kur’an beyanlarını, Kur’an-Sünnet bütünlüğü içinde ele almakta ve bunların varlığına inanmaktadır. Bir diğer ifadeyle bunlar, Ehl-i Sünnet var olduğunu söylediği için var değildir; aksine, var oldukları için Ehl-i Sünnet onların varlığını kabul ve ikrar etmektedir.

Daha önce de birçok vesileyle ifade etmeye çalıştığım gibi, bunları inkâr tutumu son derece tehlikelidir ve ucu, Kur’an’ın nakli meselesine kadar gider. Çünkü Kur’an da sonuçta bize kadar o nesiller tarafından aktarılarak gelmiştir.

2. Kur’an’ın bu konulardaki ayetlerinin açık delaletli olmaması durumunda yapılacak iş, Sünnet’e müracaat etmektir. Sünnet’te de böyle bir durum söz konusu olursa, Sahabe’nin tutumuna bakılır. Dolayısıyla ilgili Kur’an ayetlerindeki kapalı ya da ihtimalli delalet durumu, Sünnet tarafından netleştirilmekte, şayet Sünnet’te de böyle bir durum varsa, Sahabe’nin tutumu bu noktadaki fluluğu ortadan kaldırıcı bir unsur olarak işlev üstlenmektedir.

Bu şu demektir: Kur’an hakkında söz konusu olabilecek “göreceli” durum ve tutumları ortadan kaldıracak olan en tabii, önemli ve öncelikli unsur Sünnet’tir ve şayet Sünnet hakkında da böyle bir durum ve tutum var ise, bunu ortadan kaldıracak olan en tabii, önemli ve öncelikli unsur da Sahabe’dir.

Şu veya bu mülahazayla burada Sahabe unsuru devre dışı tutulduğu zaman yerine kaçınılmaz olarak başka unsur(lar) ikame edilecektir. Şia burada Ehl-i Beyt unsurunu devreye sokmaktadır. Ehl-i Sünnet Sahabe’yi masum/yanılmaz saymadığı, Sahabe’den gelen haber, rivayet ve içtihadları Kur’an ve Sünnet ile Şer’î prensipler doğrultusunda değerlendirdiği için, “şazz” kategorisindeki Sahabe akval ve ef’alini (söz ve fiillerini) inanç, amel ve itibar dışı tutmuştur. İbn Abbâs (r.a)’ın, Efendimiz (s.a.v)’in Medine’de, düşman korkusu veya yağmur (bir başka rivayette “sefer durumu”) söz konusu olmadığı halde öğle ile ikindiyi ve akşam ile yatsıyı cem ederek kıl(dır)dığı şeklindeki rivayeti^[1]İmam Mâlik, el-Buihârî, Müslim ve daha başkaları tarafından rivayet edilmiştir., yahut Efendimiz (s.a.v) erkeğe altın ve ipeği yasakladığı halde altın yüzük takan bazı sahabîlerin bu tutumu, esas ittihaz edilmemiş sahabî tavırlarına örnek olarak zikredilebilir.

Ehl-i Sünnet böyle durumlarda “Sahabe’nin tavrı Efendimiz (s.a.v)’in tavrıdır. O da vahiy dışında hareket etmez. Dolayısıyla Sahabe’nin tavrı vahye dayanır” gibi bir mantık yürütmemiştir. Ancak Şia’daki masum imam akidesi için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Şii telakkisinde bütün masum imamların bilgisi ve içtihadı vahye dayanır, dolayısıyla kesin ve bağlayıcıdır.

Meseleyi daha başka veçhelerini gündeme getirerek tartışmak da mümkündür. Ancak zikrettiğim örneklerin şu hususun tebellür etmesi için yeterli olduğu söylenebilir: Bid’at fırkalarda itikadı mezhep belirlediği halde, Ehl-i Sünnet’te esas olan, itikadın mezhebi belirlemesidir.

Devam edecek.

Milli Gazete – 16 Kasım 2008