İmam el-Buhârî’nin Sahîh’inin iki nüshasının bulunduğu ve bunlardan birinde mevcut olan yüzlerce hadisin diğerinde olmadığı iddiası üzerinde duruyorduk.

Sahîhu’l-Buhârî’nin belli başlı nüshaları Ebû Abdillah Muhammed b. Yusuf el-Firebrî, Ebû İshak İbrahim b. Ma’kıl en-Nesefî, Ebû Muhammed Hammâd b. Şâkir en-Nesevî ve Ebû Talha Mansûr b. Muhammed el-Pezdevî’ye aittir. İmam el-Buhârî’den es-Sahîh’i en son nakleden kişi el-Pezdevî’dir.

Bu nüshalar içinde en ekmeli el-Firebrî’ye ait olandır. O, es-Sahîh’i İmam el-Buhârî’den iki kere dinlemiştir.

İbnu’s-Salâh, Sahîhu’l-Buhârî’deki hadislerin toplam adedinin –tekrarlar dahil– 7.275 olduğunu söylemiştir. en-Nevevî’nin verdiği rakam da budur. İbn Hacer ise 7.397 rakamınn vermiştir.^[1]İbn Hacer ise bu rakamı 7.397 olarak verir. (Bkz. Tâhir el-Cezâirî, Tevcîhu’n-Nazar, I, 233). Rakamlardaki bu farklılıklarRakamlar arasındaki bu farklılıklar, bir kısım rivayetlerin Sahîhu’l-Buhârî’nin aslını oluşturan rivayetler (usûl) arasında mı, yoksa “mütâba’ât ve şevâhid” babından zikredilenler arasında mı zikredileceği, keza es-Sahîh’in bir yerinde mu’allak, mevkuf  olarak (senedsiz veya Efendimiz (s.a.v)’e dayandırılmadan ) zikredildiği halde başka yerinde senedli ve merfu olarak zikredilen rivayetlerin nereye dahil olacağı… gibi bakış açısı farklılıklarından kaynaklanmaktadır.

el-Irâkî, yukarıda İbnu’s-Salâh’dan naklen verilen rakamın, Sahîhu’l-Buhârî’nin el-Firebrî nüshasına ait olduğunu, en-Nesevî nüshasının bundan 200 hadis, en-Nesefî nüshasının ise 300 hadis eksik olduğunu söylemiştir.^[2]el-Irâkî, et-Takyîd ve’l-Îdâh, 15. Ayrıca bkz. ez-Zerkeşî, en-Nüket alâ Mukaddimeti İbni’s-Salâh, I, 189.

Sahîhu’l-Buhârî’nin iki nüshasının bulunduğu ve bunlardan birinde olan yüzlerce hadisin diğerinde olmadığı “keşf”inin sahibinin farkında olmadığı nokta işte bu “nüshalar” meselesidir.

Mezkûr nüshalar arasındaki bu farklılığın kaynağı ve sebebi nedir?

Hemen belirtelim ki, burada adı geçen üç zat da (el-Firebrî, en-Nesevî ve en-Nesefî) es-Sahîh’i İmam el-Buhârî’den bizzat ahzeylemiştir ve aslında bu nüsha sahiplerinin hiç birisinin nüshasındaki hadisler diğerinden kemiyet itibariyle farklı değildir.

Bu ravilerin nüshaları arasında farklılıklar bulunduğu yolunda söylenenler, es-Sahîh’in ne kadarını İmam el-Buhârî’den –kıraat veya sema yoluyla– vasıtasız olarak aldıkları meselesiyle ilgilidir.

Bir diğer ifadeyle bu ravilerden her birinin nüshası, muhtevasındaki hadislerin kemiyeti noktasında diğerleriyle aynıdır. Farklılık şuradan kaynaklanıyor: en-Nesefî ve en-Nesevî, es-Sahîh’in son kısımlarından bazı yerler dışında tamamını İmam el-Buhârî’den bizzat kıraat veya sema yoluyla almışlardır. Geri kalan yerleri ise yine İmam el-Buhârî’den aldıkları icazetle nakletmişlerdir.

en-Nesefî şöyle demiştir: “… Kitâbu’l-Ahkâm’ın başından es-Sahîh’in sonuna kadar olan kısım için el-Buhârî bana icazet verdi.”

en-Nesevî de es-Sahîh’in Kitâbu’l-Ahkâm bölümünün bir kısmından eserin sonuna kadar olan yerleri eser sahibinden bizzat dinleme (sema) yoluyla değil, icazet yoluyla almıştır.^[3]Bütün bu nakiller için bkz. İbn Hacer, en-Nüket alâ Kitâbi İbni’s-Salâh, I, 295.

Tekraren söyleyelim: Dipnotta verdiğim yerde İbn Hacer’in de vurguladığı gibi, bu nüshaların hiçbiri diğerinden –ihtiva ettikleri hadis miktarları noktasında– farklılık göstermez. Dolayısıyla yukarıda zikrettiğim inceliğin farkında olmayanların, Sahîhu’l-Buhârî nüshaları arasında farklılık bulunduğu şeklindeki hezeyanları, cehaletlerini ortaya koymaktan başka bir anlam taşımaz.

Milli Gazete – 20 Eylül 2009