Soru:

Allah’ın ez-Zekiy diye bir ismi var mıdır? Allah’ın 99 ismi olduğu söyleniyor, ama birçok kitapta diğerlerinde olmayan farklı isimlere rastlanıyor?

Cevap:

Allah Teala’nın Esma-i Hüsna’sının kaç adet ve hangileri olduğu konusu nassen tayin edilmediği için ilgili çalışmalarda farklı isimlere ve rakamlara rastlanması normaldir. Kısa bir süre önce bu konuyla ilgili olarak bu köşede okuduğunuz iki yazıda da (11-12 Aralık 2005) belirtildiği gibi genellikle bugün Esma-i Hüsna konusundaki eserlerde et-Tirmizî tarafından nakledilen varyant esas alınmaktadır. Oysa bu varyantın “müdrec” (ravi tarafından yapılan eklenti) olması muhtemeldir.

İlgili hadis el-Buhârî ve Müslim tarafından sadece “Allah’ın 99 ismi vardır; kim onları “ihsa ederse” cennete gider” şeklinde aktarılmış, isimler sayılmamıştır. (Buradaki “ihsa”nın geniş bir anlam sahasına sahip olduğuna, yukarıda işaret ettiğim yazılarda değinilmişti.) Efendimiz (s.a.v)’in sadece bu kadar buyurmakla yetinip, bu 99 ismin hangileri olduğunu zikretmemiş olması, Fahruddîn er-Râzî’nin de belirttiği gibi Ümmet’i bu konuda cehd-u gayrete sevk amacına matuf olabilir. Yani hadiste belirtilen müjdeye nail olabilmek için, 99’dan fazla olan Esma-i İlahiyye arasından, hadiste kastedilenlere isabet edebilmek, Esma-i Hüsna ile çokça iştigal etmeye bağlanmış gibidir. Nitekim Kadir gecesinin, Cuma gününde bulunan icabet saatinin vb. müphem bırakılmasında da aynı durum söz konusudur.

Yine yukarıda işaret edilen yazılarda değinildiği gibi Esma-i Hüsna’nın Kur’an’dan hareketle tayinine bezl-i cehd edenler olduğu gibi, bunlara, rivayetlerde zikredilen Esma’yı ekleyenler olmuştur. Yene bu meyanda sıfatları itibara alanlar olduğu gibi, listeyi sadece isimlere inhisar ettirenler de mevcuttur.

İbn Hacer bu konuda oldukça derli-toplu ve değerli malumat vermiş, ardından da Kur’an’da geçen Esma’nın tesbiti konusunda bizzat yaptığı bir çalışmanın sonucunu zikretmiştir.^[1]İbn Hacer, Fethu’l-Bârî, XI, 214 vd. Orada tesbit ettiği isimlerle et-Tirmizî ve diğerlerinin naklettiği Esma arasında birçok isimde farklılık vardır.

Buna mukabil el-Beyhakî ise hem Kur’an’da, hem de hadislerde geçen Esma’yı derlemiş, sayabildiğim kadarıyla isim, sıfat, tamlama (tearkip) şeklinde toplam 150 civarında Esma tesbit etmiştir.^[2]el-Beyhakî, el-Esmâ ve’s-Sıfât, 6 vd.

Yukarıda zikrettiğim hadiste “99 isim”den söz edilmiş olması, Allah Teala’nın isimlerinin münhasıran 99 olduğunu göstermez; el-Beyhakî’nin çalışmasından da rahatlıkla anlaşılacağı gibi Esma-i İlahiyye bu sayıdan daha fazladır.

Esma-i Hüsna’nın zikredildiği kaynaklarda, “ez-Zekiy” diye bir isme rastlamadığımı da belirtmem gerekiyor. Bu kelimenin Esma-i Hüsna arasında sayıldığı bir eser biliniyorsa, bundan haberdar edilirsem mutluluk duyarım.

Milli Gazete – 14 Ocak 2006