Bu köşede daha önce de birkaç kere işlenmiş bulunan “Din’in kolaylaştırılması” ya da “İslam’ın kolaylık dini olduğu” tezi, üzerine “din anlayışı” bina edildiği için önemli; dolayısıyla zaman zaman bu konu hakkında yazmaya devam edeceğim.
Hz. Aişe (r.anha) validemiz, Efendimiz (s.a.v)’i anlatırken O’nun, iki iş arasında muhayyer kaldığı zaman daima kolay olanı seçtiğini söylemiştir.[1]el-Muvatta, “Hüsnü’l-Huluk”, 1; el-Buhârî, “Menâkıb”, 20; Müslim, “Fedâil”, 77… Bu rivayetin, İslam’ın “kolaylık dini” olduğu söylemine sıklıkla gerekçe kılındığı herkesin malumu.
Ancak Hz. Aişe (r.anha) validemiz, sözünün devamında önemli bir noktanın altını çiziyor ve şöyle bir ifade kullanıyor: “günah olmadıkça…” Yani Efendimiz (s.a.v), iki seçenek arasında kaldığı zaman, günah olmadıkça daima kolay olanı seçerdi.
İbn Hacer bu rivayet üzerinde dururken şöyle der: “Yani dünya işlerinde. Zira din işlerinde günah söz konusu değildir.”[2]Fethu’l-Bârî, VI, 175. Bu hadisi İmam el-Buhârî, –dipnotta zikrettiğim yer dışında– iki babda daha zikretmiştir. Onlardan birindeki varyant üzerinde dururken de İbn Hacer şunları söyler: “İbnu’t-Tîn şöyle demiştir: “Buradaki muhayyerlikten maksat “dünya işlerinde” muhayyerliktir; yoksa ahiret (din) işi zorlaştıkça sevabı büyür.”[3]Fethu’l-Bârî, XII, 86.
Efendimiz (s.a.v)’in, “Bu Din kolaylıktır” buyurduğu da malumdur.[4]el-Buhârî, “İmân”, 28; en-Nesâî, “İmân”, 28… Ancak bu rivayetin de devamı vardır ve evvelinde ne kastedildiğini izah etmektedir. Rivayetin devamında Efendimiz (s.a.v)’in şöyle buyurduğu nakledilmektedir: “Hiç kimse yoktur ki, bu dinde (daha fazla amel etmek için) kendini zorlasın da din ona galebe etmesin. Binaenaleyh mutedil olun, (mükemmeli yapamasanız bile) ona yaklaşmaya bakın, (az amele çok sevap verildiğini bilerek) müjdelenin, kolaylaştırın, sabah, akşam ve gecenin bir kısmında (ibadet ederek Allah Teala’dan) yardım isteyin.”
Dolayısıyla burada da Din’in kolaylığından ne kastedildiği açıktır. Ulemanın Din’in kolaylığı bahsinde yaptığı izahat da göz önünde bulundurulduğunda meseleye şöyle bakılması gerektiği anlaşılıyor: Evet, bu din kolaylaştırılmıştır. Ehl-i Kitab’a ibadete mahsus mekânlar dışında ibadet etmek meşru kılınmamışken bize kılınmıştır. Aynı şey su bulunmadığı veya suyu kullanma imkânı olmadığı zaman teyemmüm yapabilmemiz, yolculuk veya hastalık durumunda oruç tutmayabilmemiz, yolculuk esnasında 4 rekâtlık farz namazları iki rekât kılmamız, hastalık veya yaşlılık durumunda oturarak namaz kılmamız, çok yaşlıların oruç tutmayıp fidye verebilmesi, özellikle soğuk havalarda abdest alırken mestler üzerine mesh yapabilmemiz, zaruret durumlarında yasakların mübah olması, savaş, kıtlık vb. olağanüstü hallerde birtakım hükümlerin askıya alınması ve benzeri kolalaştırılmış ahkâm hakkında da geçerlidir.
Dolayısıyla “İslam’ın kolaylık dini olması”nı, ahkâmın re’sen kolaylaştırılmış olması şeklinde anlamak gerekir. Yoksa herkesin kendisine zor gelen hükmü kolaylaştırması, “Sıkıntı, meşakkat var; Ümmet’in önünü açmak gerekiyor…” gibi gerekçelerle Din’in mevcut/sabit hükümlerinin “esnetilmesi”, buradaki “kolaylık”ın sınırlarını aşar; “tahrif”e girer!
Efendimiz (s.a.v)’in, “Cennet sıkıntı ve meşakkatlerle, cehennem ise (nefse hoş gelen) arzu ve isteklerle kuşatılıştır”[5]el-Buhârî, “Rikâk”, 28; Müslim. “Cennet”, 1… buyurduğunu hatırlarsak, sürekli olarak ruhsatlarla amel etme tavrının çok sağlıklı bir durum olmadığını daha rahat fark ederiz. Sürekli olarak ruhsatların peşine düşmek, işin kolayını aramak kişinin dindarlığında gevşemeye yol açacağı, bir süre sonra da dinî ahkâm karşısında lakaytlığa dönüşeceği için son derece sıkıntılı bir durumdur. Unutmayalım Kur’an’ın ısrarla sakındırdığı “hevaya tabi olma” tavrının içinde bu da vardır.
Milli Gazete – 19 Temmuz 2008