İbn Hazm ismi anıldığında zihnimizde ilk anda genellikle iki husus canlanır: İlki Zahiriyye‘dir. Kurucusu Dâvûd b. Ali olduğu halde, bu mezhebe katkıları sebebiyle İbn Hazm, onu çok aşan bir şöhrete ulaşmış, “Zâhiriyye” denince akla ilk gelen isim olmuştur. İkincisi ise onun “sivri dili”dir. Pek çok büyük imamı cerh etmesi, Fıkhî ihtilaflar sahasında bile keskin bir tavır takınışı gibi sebeplerle, kalemi, Haccac‘ın kılıcıyla birlikte anılmıştır.

Ne var ki İbn Hazm‘ın mahareti Hadis ve Fıkıh sahalarıyla sınırlı değildir. Dinler Tarihi sahasının İslamî literatürdeki ilk örneği sayılan el-Fısal^[1]Dilimizde bu eserden bahseden hemen her metin, onu “el-Fasl” diye telaffuz eder. Doğrusu yukarıda kaydettiğim gibi olmalıdır. Eser ve şahıs isimlerinin zabtı konusunda –haklı … Continue reading sadece İslam dünyasında değil, Yahudi–Hristiyan dünyada da derin etkiler bırakmış muhalled bir eserdir.

Gulam Haydar Asi‘nin, İbn Hazm‘ın bu eseri çerçevesinde kaleme aldığı ve dilimize İslam’ın Diğer Dinlere Bakışı^[2]Çeviren: İbrahim Hakan Karataş, İnsan yay. Tel: 0212. 642 74 84. adıyla çevrilen çalışmasında belirttiği gibi, ünlü Yahudi filozof ve teolog Maimonides (Musa b. Meymun) ve öncülleri, İbn Hazm‘ın eleştirilerinin etkisiyle Tevrat müdafaası faaliyetlerine girişmişlerdir.

Mukayeseli Din Araştırmaları alanında modern bilimsel çalışmaların aradığı ölçütlere hemen tamamen riayet ettiğini söyleyebileceğimiz bu eserinde İbn Hazm, sadece Yahudilik ve Hristiyanlık‘la bu iki dinin kutsal metinleri üzerinde değil, Sabiîlik, Mecusîlik, Brahmanizm, Hinduizm gibi pek çok Asya dini konusunda da bilgiler verir, eleştiriler sıralar.

Adı geçen eserinde yer verdiği hususları oldukça güzel bir sistematik ve büyük bir vukufiyetle aktaran Gulam Haydar Asi, el-Fısal‘deki İbn Hazm‘ı şu sözlerle özetler:

“Dinlerin gerçekliğini araştırmak ve göstermek için ortaya koyduğu eleştirel tutum ve tesbitler onu kendi zamanına kadar gelen bütün dinî metinler üzerine tutarlılık, anlamlılık, tarihsel doğruluk ve gerçekle örtüşme açısından acımasız bir değerlendirme ortaya koymak maksadıyla tarihî, metinsel, teolojik ve ahlakî eleştiri yoluna sevk etti. Dünya dinlerinin çoğu onun bu zorlu testini geçemediyse de, o kesin olarak gerçek dinî bilgiye inandı. (…) Kitab-ı Mukaddes eleştirisi tutarlılık ve anlaşılırlık, kıssalar ve tarihî hadiseler arasındaki uyum ve genel olarak kabul edilmiş vicdanî ve ahlakî kurallar üzerine bina edilen prensiplere dayanır. Mevcut Kitab-ı Mukaddes’in harfi harfine Allah’ın kelamı olamayacağı sonucuna varır. Yalnızca onun yapabileceği Kitab-ı Mukaddes’in Arapça nüshası üzerinde derinlemesine bir çalışma yapar. Hemen hemen bütün problemli pasajları ortaya koyar. Oradaki tutarsızlıklara ve çelişkilere dikkat çeker. En önemlisi, daha sonraki Batılı Kitab-ı Mukaddes eleştirmenlerinin bulduğu çelişkiler ve tutarsızlıklardır bunlar…”

Hiç şüphe yok ki Müslüman alimlerin bu sahada ortaya koyduğu literatür, bugünlerde “dinî çoğulculuk” safsatası ile berhava edilmeye çalışılan “hakikat”i müdafaa saikiyle vücut bulmuştur. Hakikatini kaybedenlerin elbette bu vadiye yolu düşmeyecektir…

Gulam Haydar Asi‘nin, el-Fısal‘in “diğer dinler”le ilgili yönüne dikkat çeken bu çalışmasına, tamamlayıcı bir malumat olması kabilinden ben de bir noktaya dikkat çekmiş olayım: Tâcuddîn es-Sübkî İslam fırkalarını da konu edinen bu eserden bahsederken İbn Hazm‘ın, özellikle İmam el-Eş’arî hakkında, asılsız nakillere dayanarak neredeyse tekfire varan sert iddialarda bulunduğunu, bu sebeple ulemanın, bu kitabın okunmasını tasvip etmediğini söyler.^[3]Bkz. Tabakâtu’ş-Şâfi’iyye, I, 43.

Milli Gazete – 6 Şubat 2006